Jak wygląda melisa? Charakterystyka 6 różnych odmian

Charakterystyczny cytrynowy zapach i liczne właściwości zdrowotne melisy sprawiają, że jest chętnie uprawiana w ogrodach i na balkonach. Jak dokładnie wygląda melisa i jakie są jej najpopularniejsze odmiany? Przyjrzyjmy się bliżej tej niezwykłej roślinie, która może stać się ozdobą każdego ogrodu i cennym dodatkiem do domowej apteczki.

Jak wygląda melisa?

Melisa lekarska (Melissa officinalis) to wieloletnia roślina zielna należąca do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego, ale obecnie jest uprawiana na całym świecie. Melisa dorasta do wysokości 60-100 cm, tworząc rozłożyste kępy.

Charakterystyczną cechą melisy są jej jasnozielone, sercowate liście o delikatnie ząbkowanych brzegach. Liście pokryte są drobnymi włoskami i mają wyraźne unerwienie. To właśnie w liściach znajdują się olejki eteryczne nadające roślinie charakterystyczny, cytrynowy aromat.

Melisa kwitnie od czerwca do września. Jej kwiaty są drobne, białe lub bladożółte, zebrane w okółki w kątach liści. Kwiaty melisy są bardzo atrakcyjne dla pszczół i innych owadów zapylających, stąd jej łacińska nazwa Melissa, oznaczająca pszczołę miodną.

Liście melisy

Liście melisy to nie tylko jej najbardziej charakterystyczna część, ale także ta o największym znaczeniu użytkowym. Liście melisy mają kształt sercowaty lub jajowaty i osiągają długość od 2 do 8 cm. Ich brzegi są ząbkowane, a powierzchnia lekko pomarszczona i pokryta drobnymi włoskami.

Kluczowe cechy liści melisy to:

• Jasnozielona barwa
• Wyraźne unerwienie
• Delikatne owłosienie
• Charakterystyczny, cytrynowy aromat
• Naprzeciwległe ułożenie na łodydze

To właśnie w liściach melisy znajdują się cenne olejki eteryczne, odpowiedzialne za jej lecznicze właściwości. Główne składniki olejku melisowego to cytral, cytronelal i geraniol. Zawartość olejku w liściach waha się od 0,02 do 0,3%, w zależności od warunków uprawy i terminu zbioru.

Liście melisy najlepiej zbierać tuż przed kwitnieniem rośliny, kiedy zawartość olejków eterycznych jest najwyższa. Można je suszyć lub używać na świeżo do przygotowania naparów, dodatku do potraw czy kosmetyków domowej roboty.

Kwiaty i owoce

Choć melisa jest uprawiana głównie ze względu na aromatyczne liście, warto zwrócić uwagę także na jej kwiaty i owoce. Kwiaty melisy są drobne, białe lub bladożółte, czasem z delikatnym różowym odcieniem. Mają długość około 1-1,5 cm i charakterystyczną dwuwargową budowę, typową dla roślin z rodziny jasnotowatych.

Kwiaty melisy pojawiają się od czerwca do września i są zebrane w okółki w kątach liści. Choć nie są szczególnie okazałe, pełnią ważną rolę w ekosystemie ogrodu:

• Przyciągają pszczoły i inne owady zapylające
• Stanowią źródło nektaru
• Dodają roślinie delikatnego uroku

Po przekwitnięciu z kwiatów melisy powstają drobne owoce – rozłupki, które zawierają nasiona. Każdy owoc składa się z czterech jednonasiennych rozłupek. Nasiona melisy są bardzo drobne, ciemnobrązowe lub czarne. Warto pamiętać, że melisa łatwo się rozsiewa, dlatego jeśli chcemy uniknąć jej nadmiernego rozprzestrzeniania się w ogrodzie, należy usuwać przekwitłe kwiatostany przed wytworzeniem nasion.

Łodygi i system korzeniowy

Melisa lekarska tworzy rozgałęzione, wzniesione łodygi, które nadają roślinie charakterystyczny, krzaczasty pokrój. Łodygi melisy są czworokątne w przekroju, co jest typową cechą roślin z rodziny jasnotowatych. Osiągają wysokość od 30 do 100 cm, w zależności od odmiany i warunków uprawy.Młode pędy melisy są zielone i delikatnie owłosione. Z czasem dolne części łodyg drewnieją i przybierają brązowawą barwę.

Łodygi melisy są stosunkowo kruche, dlatego rośliny rosnące w miejscach narażonych na silny wiatr mogą wymagać podparcia.System korzeniowy melisy składa się z:

• Głównego, palowego korzenia
• Licznych korzeni bocznych
• Rozłogów podziemnych, umożliwiających wegetatywne rozmnażanie

Dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu melisa jest rośliną stosunkowo odporną na suszę. Jednocześnie rozłogi podziemne sprawiają, że może się ona szybko rozprzestrzeniać, tworząc gęste kępy.

Najpopularniejsze odmiany melisy

Melisa pospolita – podstawowa odmiana

Melisa pospolita (Melissa officinalis) to podstawowa odmiana, od której wywodzą się wszystkie inne kultywary. Ta wieloletnia roślina zielna dorasta do wysokości 60-100 cm i charakteryzuje się intensywnym, cytrynowym aromatem. Liście melisy pospolitej są jasnozielone, sercowate lub jajowate, o ząbkowanych brzegach. Od czerwca do września roślina kwitnie drobnymi, białymi lub bladożółtymi kwiatami, które przyciągają pszczoły i inne pożyteczne owady.

Melisa pospolita jest niezwykle łatwa w uprawie i może szybko się rozprzestrzeniać, dlatego warto kontrolować jej wzrost. Najlepiej rośnie w słonecznych lub lekko zacienionych miejscach, w żyznej, przepuszczalnej glebie. Roślina ta jest ceniona nie tylko ze względu na swoje walory kulinarne, ale także właściwości lecznicze. Napary z melisy działają uspokajająco, wspomagają trawienie i ułatwiają zasypianie.

Złocista odmiana 'All Gold’

Jedną z najbardziej efektownych odmian melisy jest 'All Gold’. Jak sugeruje nazwa, charakteryzuje się ona intensywnie złocistymi liśćmi, które stanowią piękny kontrast dla tradycyjnej zieleni w ogrodzie. Odmiana ta dorasta do podobnej wysokości co melisa pospolita, ale jej jaskrawe ubarwienie sprawia, że jest prawdziwym punktem centralnym kompozycji ogrodowych.

’All Gold’ najlepiej prezentuje się w pełnym słońcu, które wydobywa głębię jej złocistego koloru. Warto jednak pamiętać, że w bardzo gorące dni liście mogą ulec przypaleniu, dlatego dobrze jest zapewnić roślinie lekki cień w najgorętszej porze dnia. Mimo swojego niezwykłego wyglądu, 'All Gold’ zachowuje charakterystyczny cytrynowy aromat i może być używana w kuchni tak samo jak tradycyjna melisa.

Karłowata odmiana 'Compacta’

Dla osób dysponujących ograniczoną przestrzenią lub pragnących uprawiać melisę w doniczkach, idealnym wyborem będzie odmiana 'Compacta’. Ta karłowata forma melisy dorasta zaledwie do 40 cm wysokości, zachowując przy tym wszystkie cenne właściwości swojej większej kuzynki.

’Compacta’ tworzy zwarte, kuliste kępki, które świetnie sprawdzają się jako roślina obwódkowa lub w kompozycjach na balkonach i tarasach. Jej niewielkie rozmiary ułatwiają kontrolowanie wzrostu, co jest szczególnie ważne w przypadku melisy, która ma tendencję do ekspansywnego rozrastania się. Mimo mniejszych rozmiarów, 'Compacta’ zachowuje intensywny aromat i smak, dzięki czemu jest równie wartościowa w kuchni jak większe odmiany.

Pstra odmiana 'Variegata’

Dla miłośników roślin o nietypowym ubarwieniu liści, ciekawą propozycją jest odmiana 'Variegata’. Charakteryzuje się ona zielonymi liśćmi z nieregularnymi, kremowymi lub żółtawymi plamkami i obwódkami. Ta pstra odmiana melisy stanowi interesujący akcent kolorystyczny w ogrodzie, szczególnie w połączeniu z roślinami o jednolitym ubarwieniu.

’Variegata’ wymaga nieco więcej uwagi niż tradycyjna melisa. Najlepiej rośnie w miejscach półcienistych, gdyż intensywne słońce może powodować przypalenia jasnych części liści. Warto również pamiętać, że ta odmiana rośnie nieco wolniej i jest mniej ekspansywna niż melisa pospolita. Pod względem aromatu i właściwości leczniczych nie ustępuje jednak innym odmianom, choć jej smak może być nieco łagodniejszy.

Aromatyczna odmiana 'Binsuga’

Dla osób ceniących intensywny aromat melisy, doskonałym wyborem będzie odmiana 'Binsuga’. Ta odmiana charakteryzuje się wyjątkowo wysoką zawartością olejków eterycznych, co przekłada się na jej silny, cytrynowy zapach i smak. 'Binsuga’ jest szczególnie ceniona w ziołolecznictwie i aromaterapii ze względu na swoje intensywne właściwości.

Roślina ta dorasta do standardowych rozmiarów melisy pospolitej, ale wyróżnia się bujniejszym wzrostem i większą żywotnością. Jest idealna do przygotowywania naparów ziołowych, syropów i innych preparatów, gdzie pożądany jest silny aromat melisy. W ogrodzie 'Binsuga’ sprawdzi się jako roślina miododajna, przyciągająca pszczoły i inne owady zapylające.

Odmiana o zapachu limonki 'Lime’

Dla osób poszukujących nietypowych aromatów, ciekawą propozycją jest odmiana 'Lime’. Jak sugeruje nazwa, roślina ta charakteryzuje się zapachem przypominającym bardziej limonkę niż cytrynę. Ta unikalna cecha sprawia, że 'Lime’ jest interesującym dodatkiem do kolekcji ziół zarówno w ogrodzie, jak i w kuchni.

Odmiana 'Lime’ rośnie podobnie jak melisa pospolita, ale jej liście mogą mieć nieco jaśniejszy odcień zieleni. W kuchni sprawdza się doskonale w daniach, gdzie pożądany jest delikatniejszy, bardziej wyrafinowany aromat cytrusowy. Jest również ceniona w produkcji herbat ziołowych i syropów, gdzie jej unikalny zapach może dodać interesującego akcentu.

Jak wybrać odpowiednią odmianę melisy?

Wybór odpowiedniej odmiany melisy zależy od kilku czynników:

• Warunki w ogrodzie – niektóre odmiany, jak 'All Gold’, preferują pełne słońce, podczas gdy inne, np. 'Variegata’, lepiej rosną w półcieniu.
• Dostępna przestrzeń – dla małych ogrodów lub uprawy w doniczkach warto rozważyć karłowatą odmianę 'Compacta’.
• Przeznaczenie – jeśli zależy nam głównie na walorach dekoracyjnych, warto wybrać odmiany o nietypowym ubarwieniu liści, jak 'All Gold’ czy 'Variegata’.
• Intensywność aromatu – dla osób ceniących silny zapach melisy, najlepszym wyborem będzie odmiana 'Binsuga’.

Warto pamiętać, że wszystkie odmiany melisy mają podobne wymagania uprawowe i właściwości lecznicze. Różnią się głównie wyglądem, aromatem i tempem wzrostu. Niezależnie od wybranej odmiany, melisa jest rośliną łatwą w uprawie i przynoszącą wiele korzyści zarówno w ogrodzie, jak i w domowej apteczce.

Wymagania uprawowe melisy

Melisa lekarska to roślina stosunkowo łatwa w uprawie, ale aby cieszyć się jej bujnym wzrostem i intensywnym aromatem, warto zapewnić jej odpowiednie warunki. Podstawowe wymagania uprawowe melisy:

1. Stanowisko: Melisa preferuje miejsca słoneczne lub lekko zacienione. Zbyt intensywne nasłonecznienie może powodować więdnięcie liści, zwłaszcza w upalne dni.
2. Gleba: Najlepiej rośnie na glebach żyznych, próchniczych i przepuszczalnych. Optymalne pH gleby dla melisy to 6,0-7,0.
3. Nawadnianie: Melisa lubi umiarkowaną wilgotność podłoża. Nie toleruje zarówno przesuszenia, jak i zastoju wody.
4. Nawożenie: Wiosną warto zasilić roślinę kompostem lub nawozem wieloskładnikowym. Unikajmy przenawożenia, które może osłabić aromat liści.
5. Przycinanie: Regularne przycinanie pędów stymuluje rośliny do tworzenia nowych, aromatycznych liści.
6. Zimowanie: W polskim klimacie melisa jest zazwyczaj mrozoodporna, ale młode rośliny warto zabezpieczyć na zimę warstwą ściółki.

Melisa dobrze rośnie zarówno w ogrodzie, jak i w donicach na balkonie czy tarasie. W uprawie pojemnikowej należy pamiętać o zapewnieniu roślinie odpowiednio dużego pojemnika i regularnym podlewaniu.

Zastosowanie melisy w kuchni i ziołolecznictwie

Melisa lekarska to roślina o wszechstronnym zastosowaniu, ceniona zarówno w kuchni, jak i w medycynie naturalnej. Jej charakterystyczny, cytrynowy aromat i łagodny smak sprawiają, że jest chętnie wykorzystywana jako przyprawa i dodatek do napojów.W kuchni melisę można wykorzystać na wiele sposobów:

• Jako aromatyczny dodatek do sałatek
• Do przygotowania orzeźwiających napojów i koktajli
• Jako składnik marynat do mięs i ryb
• Do aromatyzowania deserów, zwłaszcza owocowych

W ziołolecznictwie melisa jest ceniona przede wszystkim ze względu na swoje właściwości uspokajające i relaksujące. Napar z melisy pomaga łagodzić stres, niepokój i bezsenność. Ponadto melisa wykazuje działanie:

• Rozkurczowe – łagodzi bóle brzucha i wspomaga trawienie
• Przeciwwirusowe – szczególnie skuteczna w leczeniu opryszczki
• Przeciwutleniające – wspomaga ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym

Warto pamiętać, że mimo generalnie łagodnego działania, melisa może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami. Osoby przyjmujące leki na stałe powinny skonsultować się z lekarzem przed włączeniem melisy do codziennej diety.